BOZQURD əl işarəsinin yaranması tarixi haqqında gerçəklər

    “Bozqurd” əl işarəsinin yaranması haqqında danışmazdan öncə gərək bir qədər əvvəlki illərə  “ekskurs” edək. Məhz 1985-1991-ci illər arası dövrdəki fəaliyyətmiz haqqında  kitab yazmaq  da olar. Amma, burada olduqca çox qısa şəkildə bəzi epizodları yazmaqla  fikrimi  çatdırmağa çalışacağam .

     1986-88 ci illər.  Hər gün yeni Respublika  səviyyəli milli  təşkilat  yaratmaq  üçün  düşünürəm.

     - 1988 -ci il: Vaxtilə Dinamo Cəmiyyətində  karate bölməsində məşq yoldaşım olan Ceyhun Dadaşovla (Dadaş) küçədə rastlaşıram. Məlum olur ki, Ceyhun Bakı Xoreoqrafiya məktəbində  işləyir və axşamlar  məktəbin zalında məşq edir və məşq keçir. Onunla bərabər Dinamodan dostlar Vaqif Məmmədov, Şervin Həlatai də orada məşq edirlər təbii ki, gizli olaraq. Ona görə ki SSRİ-də 1978-ci ildə açılan karate bölmələri,1984 –cü ilin  əvvəlində  qadağan edilmişdi.Ceyhun elə işə getdiyi üçün  təklif edir  zallara  baxım.Məktəbin 5 məşq zalı var idi. Mən də orada məşqlərə başlayıram.  Bir neçə ay sonra qərara gəlirik ki, bu zallardan səmərəli  istifadə etməliyik- savaşçı gənclər hazırlamalıyıq amma necə ?        

 1989-cu il .Uşu üzrə 3 aylıq seminardan qayıtdıqdan sonra qərara alırıq idman və mədəniyyət qurumu yaradaq. O vaxt mövcud olan bütün qanunları oxuyuram ki, bir yol  tapıb  təşkilatı  hüquqi   qeydiyyata aldıra bilək. Qanunların “bir qədər yanından keçərək“ təsərrüfat hesablı mədəniyyət–idman mərkəzinin əsanaməsini  hazırlayıram. Ad? Adla bağlı  fikir mübadiləsinin birində ekstrasens Etibar Erkin də olur. O təklif edir ki “Savalan” adlandırın. Çünki, “ Savalan”  həm dağ-əzəmət, güc,həm də Cənubi Azərbaycanla birliyimizi simvolizə edir. Bizə də bu ad və mənası xoş gəlir, ona görə yaradacağımız qurumun adının “Savalan”  Mədəniyyət–idman Mərkəzi  qoyulmasına qərar veririk. Mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğluna geniş açıqlama verərək  mədəni–idman tədbirləri, nümunəvi çıxışlar təşkil etmək planlarımızı bildiririk və inandırırıq ki, ölkəmizdə ilk olaraq belə bir mərkəzin yaranması nazirliyin də müsbət işi olacaq. (Həqiqətən də sonralar “Savalan” MİM kollektivi olaraq  Azərbaycanən  bölgələrində    nümunəvi çıxışlar, səhnələdirilmiş  döyüş proqramları ilə  çıxışlar edirik). Polad Bülbüloğlunun məktubu ilə  təsərrüfat hesablı-demək olar  ki, özəl  bu  mərkəzi  dövlət qeydiyyatına aldırıram. Bakı Xoreorafiya Məktəbi ilə icarə müqaviləsi bağlayaraq 5 zalını saat 18-dən sonra icarəyə götürərək məşqlər təşkil edirik. Əsasən duş otaqlarını, ofisi təmir edərək fəaliyyətə başlayırıq. (Məhz duş otaqalrının  təmirini ona görə qeyd edirəm ki, 1978-1984–cü illər  Dinamo və Burevestnik  Cəmiyyətlərində, daha sonra  ADU-nun və məktəblərin zallarında  məşqdən sonra yay-qış  soyuq su ilə yuyunurduq ).

        Mən, “Savalan” mərkəzinin  direktoru, Ceyhun Dadaş  direktor müavini, Vaqif Məmmədov maliyyə məsələləri, Şervin Həlati  ilkin qrupların fəaliyyəti üzrə  məsul şəxs kimi  çalışmağa başlayırıq . Eyni zamanda hamımız  idman bölmələrində məşqçi kimi də işləyirik.Elə burada Azərbaycanda  ilk uşu bölmələrini  yaradırıq. 1992–ci ildə mən ilk kikboksinq, rəhmətlik Süleyman Məmmədov isə  taekvondo  (İTF)  bölmələrini açırıq.  Beləliklə, Mərkəzdə 5 zalda, 2 növbədə  karate, uşu,  tətbiqi döyüş, nyatnam, vetvadao, taekvondo, kikboksinq    bölmələri  fəaliyyət göstərir.  Öz həcminə  və bir neçə döyüş növünün bir mərkəzdə dərslərinin keçirilməsi baxımından ”Savalan” MİM SSRİ- də yeganə  qurum idi . Aşağıdakı 1-ci şəkil 1989-cu il ,"Savalan" MİM döş nişanı, 2-ci şəkil 1992-ci il.

       Ceyhun bəylə hələ 1988-ci ildən  demək olar  hər gün milli düşüncələrimiz və fəaliyyətimiz  barədə fikir mübadiləsi edirdik. Həmçinin,  düşünürdük ki, nədən  türk xalqlarının  bir salamlaşma jesti və ya əl işarəsi olmasın Fəaliyyət istiqamətindən asılı olmayaraq  başqa xalqlarda olan jestləri öyrənirdik.Qədimdən Türklərin  simvolunun (totem deyil)  Bozqurd olduğunu  və ona görə də  Bozqurda uyğun  işarə (və ya jest) tapmamızın gərəkdiyi  qənaətində idik..

     1990-cı il -  SSRİ rəhbərliyi 20 yanvar gecəsi Bakıya qoşun yeridir və məlum soyqırımı törədirlər...  Bu hadisə hamını hədsiz hiddətləndirir və biz bir sıra tədbirlər  həyata keçiririk. Mən də qəti olaraq  yeni təşkilat yaratmaq fikri ilə yollar axtarıram ... Təbii ki, həmin dövrdə heç bir uyğun tarixi milli ədəbiyyat, kitablar yox idi ki salamlaşma üçün əl işarəsi barədə də bir “ip ucu”  əldə edək. Qanlı yanvar hadisələrində bizə  xalqımıza siyasi dəstək yalnız Türkiyənin Milliyətçi  Çalışma Partiyasından (indiki MHP) oldu. Ona görə həmin vaxt bu partiya milli düşüncəli insanlarımızda rəğbət qazanmışdı.Bu partiyanın loqosu da  məlum qurd şəkli idi. Amma hər hansı salmlaşma əl jesti yox idi.

  1990-cı ilin yaz ayları olardı, elə “Savalan”  MİM- də məşqdən sonra  yenə də  əllə salamlaşma forması barədə fikirləşirdik. Bir neçə saat bu barədə düşüncələrimiz bölüşü  əllə ağlımıza gələn hər cür jestləri göstərir, əllərlə divarda kölgələrə baxırdıq.

 İndiki məlum Bozqurd əl  işarəsinin  qurd başına oxşadığı qənaətinə gəldik  və bir xəzinə tapdığımız kimi  sevindik . Qərara aldıq ki, elə bu əl işarısi  salamlaşma üçün bu əl işarəsi  daha uyğundur.  

 Beləliklə də indi hamının bildiyi Bozqurd əl işarəsi yarandı. Bu fikri  elə orada  Savalandakı dostlarla bölüşsək də  bəziləri  ehtiyatla yanaşaraq ciddi fikir bildirmirlər- necə də olsa hələ SSRİ dağılmamışdı.  "Savalan" MİM–də öz aramızda belə salamlaşmağa başlayırıq.

    1991-ci il  - "Savalan" MİM  ofisi, Bakı XM .

    Yuxarıda yazdığım kimi  “Savalan” MİM  SSRİ məkanında öz fəaliyyət istiqamətinə, həcminə gör  yeganə  unikal mədəniyyət idman mərkəzi idi. Həmin dövrdə  tanınmış  bir çox  ictimai və dövlət xadimləri mərkəzimizə baş çəkirdilər. Qeyd edim ki Ceyhun Dadaş eyni zamanda o vaxt  Milli Hərakatın Liderlərindən olan Etibar Məmmədovun təhlükəsizlik  məslələrinə rəhbərlik edirdi.  Biz  gənclərimizə daha geniş olaraq  döyüş növlərini,  ruhu aşlmaq üçün Savalan kollekivi olaraq nümunəvi çıxışlar hazırlmışdıq və müxtəlif yerlərdə nümyış etdirirdik.Ceyhun Dadaş da Etibar Məmmədovu  həbsdən azad  edildikdən sonra Mərkəzimizə çıxılara baxmaq üçün dəvət etmişdi.  E.Məmmədov da   İsgəndər  Həmidovla da (yanvar  və ya fevral ayında ) mərkəzə qonaq  gəlirlər.  Söhbət əsnasında   onlara    düşündüyümüz “Bozqurd” əl işarəsini  göstəririk və bilgi veririk . Hər ikisi  maraqlı fikir olduqlarını  bildirirlər və bu əl işarəsinin  anlamını, nədən ötrü düşün- düyümüzü və  kimlər arasında yaymaq fikrimiz olduğunu soruşurlar, biz də fikrimizi izah  edirik: Bildiririk ki, bu əl işarəsini bir qrup, bir təşkilat və ya bir partiya üçün deyil,  bütün  türklərin salamlaşması üçün  düşünmüşük .

      1991- ci il  18 oktyabrda    Azərbaycan Ali Soveti  Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktını qəbul edir. Yeni təşkilatı təsis etmək imkanının yarandığını  görərək dərhal “Bozqurd” Azərbaycan Şərq  Döyüş sənətləri Federasiyasının  sənədlərini  hazırlamağa  başlayıram və noyabr ayının ortalarına  sənədlər və loqonu hazırlayıb qurtarıram.  Federasiya təsis edildiyində mən Prezident , Ceyhun  Dadaş  vitse prezident seçilirik .Lazımı sənədləri  Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edirəm ,fevral 1992-ci ildə Federasiya dövlət qeydiyyatına  alınır. Bu federasiya müstəqil Azərbay-canda ilk dövlət qeydiyyatına alınan rəsmi idman federasiyası idi. Federasiyanı yaratmaqda məqsədim isə milli, dini mənsubiyyətindən asılı olmayaraq  gənclərimizin milli düşüncəli,  cəsarətli, dözümlü,  bozqurd  ruhlu sadiq savaşçı  ruhunda tərbiyə edilməsinə, ciddi  məşq etmələrinə  təşviq etmək, şərait yaratmaq idi .

      Aşağıdakı 1-ci  şəkil “Bozqurd” federasiyasının  ilk loqosu  idi (1991) (  şəkildəki  loqo ütü ilə çıxartmalı loqo olduğu üçün tərs üzündən görünüş alınıb).2-ci şəkildə döş nişanı, 3-cü şəkildə  idman növləri üzrə keçirilən seminar və yarışlarda verilən diplomlardır, 4-cü şəkil isə daha sonralar hazırladığım loqodur.Köynəklərə loqo çıxartmalarını həmin dövrdə fəaliyyət göstərən H.Z. Tağıyev adına fabrikin mətbəəsində hazırladırdım . 

         3  may 1992.   Prezident  seçkiləri ilə əlaqədar Azadlıq meydanında mitinq . Əbülfəz  Elçibəyi dəstəkləmək üçün Milliyətçi Hərakat Partiysının başkanı  Alparslan Türkeş də gəlib. Meydanda,  kürəyində  MHP simgəsi olan  hərbi geyimli gənclər də var. Bu gəncləri  İsgəndər Həmidovun Türkiyə səfərindən sonra  şəhərdə də görmək mümkün idi. Lakin, çıxışları  alqışlamaları zamanı həmin gənclərin, eləcə də  Əbülfəz Elçibəyin  Bozqurd əl işarəsini tutmaları bizi  həm təəccübləndirir, həm də xoş olur ki, düşündüyümüz  əl işarəsi  İsgəndər Həmidov tərəfindən  təşkilatının üzvlərinə yayılmış və artıq  ictimaiyyətə  tanıtdırılır. Alparslan Türkeş elə oradaca Əbülfəz  Elçibəydən bunun nə olduğunu  soruşduqda  o,  “bizim Bozqurdlar bu cür salamlaşırlar” deyir . Alparslan Türkeş də  bu əl işarəsi ilə kütləni salamlamağa  çalışır lakin dəqiq bilmədiyndən onu tutduğu əl işarısi  rokerlərin simvolu kimi alınır. Məlum olur ki, İsgəndər Həmidov Türkiyədə Alparslan Türkeşlə görüşəndən sonra Azərbaycanda da belə bir siyasi partiya yaratmaq üçün fəaliyyətə başlayır və bizim 1991-ci ildə Savalan mərkəzində ona və Etibar Məmmədova göstərdiyimiz Bozqurd əl işarəsini Əbülfəz Elçibəyə və digərlərinə göstərmişdir.

 Lakin müəlliflərinin kimlər olduğunu deməmişdir. Bildirilir ki, Türkiyəyə dönən kimi A.Türkeş MHP-lilərin bu cür salamlaşmalarına göstəriş verir. Düşündüyümüz  “Bozqurd” əl işarəsinin yayılması bir tərəfdən xoş olsa da, digər tərəfdən  bu əl işarəsinin  hətta, “Bozqurd” adının da bir partiya tərəfindən  “özəlləşdirilməsini“ düzgün hesab etmədik və etmirik də. Çünki bütövlükdə millətə, topluma aid olan ad və əl işarəsi nəinki bir siyasi təşkilata aid edilə bilməz hətta, bu hal cəmiyətin milli məsələlərdə birliyinə ciddi zərbə vuracaqdı. Bu barədə rəhmətlik  İsgəndər Həmidovla  bir neçə dəfə   nəticəsiz söhbətimiz də oldu və onu  o fikrindən daşındıra bilmədik. Bəzi məlum hadısələrdən sonra isə, vətəndaşlarımız eyni adlı partiya ilə federasiyanı qarışıq salmasınlar deyə, mən federasiyanın adını rəsmi yazışmalarda  yalnız “Azərbaycan Şərq Döyüş Sənətləri Federasiyasi”  kimi yazmaq məcburiyyətində qaldım (1995-ci ilədək) .

    Yuxarıdakı tarixi oyma əsərində zəfər əl işarəsi tutan türk atlısıdır. Düşüncələrdə milli hisslər oyatsın deyə 2017-ci ildə bəzi məqalələrdə həmin işarənin də “Bozqurd salamlaşması“ olduğu yazılmışdır. Lakin, mən 1990–cı ildə Ceyhun Dadaşla   “Bozqurd” əl işarəsini  fikirləşib  formalaşdıranda qədim türklərin  zəfər əl işarəsi barədə xəbərimiz yox idi,  SSRİ dövründə  ola da bilməzdi. Həmin zəfər işarəsi bu gün rokçuların  tutduğu əl işarəsi ilə demək olar ki eyndir.  

      Hazırda Türkiyəli qardaşlarımız “Bozqurd”  əl işarəsini məhz MHP-nin yaratdığı , bəziləri  isə bunun çox qədim tarixi olduğu və  s. qənaətindədirlər və sosial şəbəkələrdə çoxsaylı paylaşımlar edirlər. Hətta, adını çəkmək istəmədiyim bəzi tanınmış şəxslər  həmin əl işarəsində  “şəhadət barmağın İslamı, işarə barmağın türklüyü və s.”  olduğunu  uyduraraq çıxışlar da etmişdir. Bu fikirlər  uydurmadan başqa bir şey deyil.Çünki “Bozqurd” əl işarəsi dediyim kimi,  Aərbaycanda  1990-cı illərdə tərəfimizdən yaradılıb  və  məqsəd  dinindən, inancından asılı olmayaraq bu işarənin Dünya türklərinin vahid salamlaşma   qaydası kimi yaymaq idi.Nə xoşdur ki, bu  işarə artıq Dünya türkləri tərəfindən qəbul olunub və işlənməkdədir. 

        Bu açıqlamanı verməkdə yeganə məqsədimiz ictimaiyyətə həqiqətləri çatdıraraq, Bozqurd əl işarəsinin Azərbaycana məxsus olduğunu bildirmək və bu barədə insanları çaşdıran, uydurma  fikirlərin yayılmasını önləməkdir .

P.S. Bozqurd əl işarəsinin yaranması tarixinin canlı şahidlərindən bir neçə nəfəri  şükürlər ki, həyatdadırlar .

  Azər Həsənsoy

Azərbaycan Uşu Federasiyasının Prezidenti