- 11:51 08.06.2024
2024-cü ildə Fransanın paytaxtı Parisdə keçiriləcək 33-cü Yay Olimpiya Oyunları iyulun 26-dan avqustun 11-dək təşkil olunacaq.
Qlobal miqyasda ən mötəbər idman tədbirlərindən biri olan Olimpiya Oyunları dünyanın hər yerindən idmançıları və tamaşaçıları cəlb edir və ev sahibliyi edən şəhər və ölkələrin iqtisadiyyatına mühüm təsir göstərir. Əsas diqqət atletik nailiyyətlərə yönəldilsə də, Olimpiadaya ev sahibliyi etməyin iqtisadi nəticələri daha dərin və mürəkkəbdir.
Olimpiadaya ev sahibliyi etmək çox vaxt infrastruktura əhəmiyyətli investisiyalar qoyulmasını tələb edir ki, bu da şəhərin uzunmüddətli inkişafına gətirib çıxara bilər. 1992-ci il Barselona Olimpiadası, oyunların hərtərəfli şəhər yenilənməsini sürətləndirməsinə klassik nümunədir. Şəhərin infrastruktur investisiyaları, o cümlədən nəqliyyatın təkmilləşdirilməsi və sahilin yenidən qurulması turizm və biznes fəaliyyətlərinə davamlı müsbət təsir göstərmişdir. Eynilə, Tokio 2020 də ictimai nəqliyyat və şəhərdə təkmilləşdirmələrlə yanaşı, yeni məkanların tikintisinə və mövcud obyektlərin təkmilləşdirilməsinə şahidlik etmişdir.
Olimpiya Oyunlarının hazırlanması və keçirilməsi çoxsaylı iş imkanları yaradır. Məsələn, London 2012 Olimpiadası hazırlıq və ev sahibliyi mərhələlərində təxminən 70.000 iş yeri yaratdı. Həmçinin, Tokio 2020 Olimpiadası üçün təşkilat komitəsi məlumat verdi ki, tədbir tikinti, turizm və tədbirlərin idarə edilməsi sektorlarında minlərlə iş yeri yaradıb, yerli iqtisadiyyata müvəqqəti təkan verib. Bu işlər, çox vaxt qısamüddətli olsa da, işçi qüvvəsi üçün iqtisadi yardım və bacarıqların inkişafında mühüm rol oynayır.
Olimpiya Oyunları zamanı ziyarətçi axını ev sahibi şəhərin turizm sektorunu da əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirir. Oyunlar tamaşaçıları, idmançıları və media işçilərini cəlb edir, onların hamısı yaşayış, yemək və digər xidmətlərə pul sərf etməklə yerli iqtisadiyyata töhfə verir. COVID-19 pandemiyasının beynəlxalq ziyarətçiləri məhdudlaşdıran Tokio 2020-yə təsirinə baxmayaraq, tədbir şəhərin qlobal nüfuzunu yenə də artırmağı bacardı. Sidney (2000) və Pekin (2008) kimi əvvəlki ev sahibləri də, oyunlardan sonrakı illərdə turizmdə davamlı artımlar yaşadılar.
Olimpiadaya ev sahibliyi etmək ev sahibi olan ölkəni biznes üçün cəlbedici bir yer kimi nümayiş etdirməklə xarici investisiyaları cəlb edə bilər. Mediada geniş işıqlandırma və beynəlxalq diqqət yeni iqtisadi tərəfdaşlıqlara və investisiya imkanlarına səbəb ola bilər. Məsələn, 2008-ci il Pekin Olimpiadası Çinin qlobal iqtisadi oyunçu kimi imicini möhkəmləndirməyə kömək etdi, xarici investisiyaları və beynəlxalq biznes əməkdaşlığını artırdı. Tokio 2020 isə Yaponiyanı dünyada innovasiya və texnologiya sahəsində lider ölkə kimi tanıtdı.
İqtisadi xərclər və çətinliklər
Olimpiadanın keçirilməsi ilə bağlı ən kritik problemlərdən biri yüksək xərclər və tez-tez büdcənin aşılmasıdır. Oyunların büdcələri tez-tez ilkin təxminləri üstələyir və bu, əhəmiyyətli maliyyə yüklərinə səbəb olur. Məsələn, əvvəlcə 7,3 milyard dollar büdcəsi nəzərdə tutulan Tokio 2020 Olimpiadası, əsasən, pandemiya ilə bağlı xərclər və gecikmələr səbəbindən təxminən 15,4 milyard dollara başa gəldi ki, bu da ilkin büdcəni iki dəfədən artıq üstələyir. Bu maliyyə yükü dövlət resurslarını gərginləşdirə və ev sahibi şəhər və ölkələr üçün uzunmüddətli borclara səbəb ola bilər.
Olimpiadaya ev sahibliyi etmək sakinlərin və müəssisələrin yerdəyişməsi də daxil olmaqla bəzən əhəmiyyətli sosial xərclərə səbəb ola bilir. Bu yerdəyişmə çox vaxt qeyri-adekvat kompensasiya ilə nəticələnir və sosial iğtişaşlara səbəb olur. 2008-ci il Pekin Olimpiadasına hazırlıq zamanı təqribən 1,5 milyona yaxın insanın yeni infrastrukturlara yer açmaq üçün ölkə daxilində müxtəlif regionlara köçürülməsiylə bağlı məlumatlar var və bu, insan hüquqları və sosial ədalətlə bağlı narahatlıqları artırmışdır. Eynilə, The Washington Post-un məlumatina görə Tokio 2020-də də oxşar proses baş vermişdir.
Bir çox olimpiya obyektləri tədbirdən sonra lazımi səviyyədə istifadə edilməməsi ilə üzləşir, nəticədə müvafiq gəlir əldə olunmadan davamlı təmir xərcləri yaranır. Yeni tikilmiş məkanların istifadəsiz qaldığı "ağ fil" (çox pul xərclənərək saxlanılan, lakin faydası heç öz xərclərini qarşılamayan əşyaları, tikililəri bildirən ifadə) fenomeni Afina (2004) və Rio-de-Janeyro (2016) daxil olmaqla, bir neçə keçmiş ev sahiblərində müşahidə edilmişdir və bu da yerli hökumətlərə maliyyə sıxıntısı yaratmışdır. Tokio 2020 ictimai istifadə və idman tədbirləri üçün yerlərin təyinatını dəyişdirərək bu problemi yüngülləşdirməyi hədəfləməsinə baxmayaraq, yenə də məkanların istifadəsiz qalması problemi ilə üzləşmişdir.
Yusif Ələkbərli
İqtisadçı Ekspert
